(بە بۆنەی ۹٤ هەمین ساڵوەگەڕی مەرگی ڤێلادیمیر ئیلچ لێنین)
سەلاح بایەزیدی
٢١ی جانێڤەری ۲٠۱۸، ۹٤ ساڵ بە سەر مەرگی لە ناكاوی بێرمەندی مەزنی بزوتنەوی چەپ و كۆمۆنیزم "ڤێلادیمیر ئیلچ لێنین" تێپەر دەییت، لەگەڵ هەموو لایەنە جیاوازەكانی ئەو شۆرشگیرە بێ هاوتایە، تێوری و داڕشتنی چۆنیەتیی چارەسەرەیی كێشەی نەتەوە بێ دەوڵەتەكان وەك گرنگترین بەش لە فیكر و هزری سیاسەتەكانی لینین بە تایبەت لە دوای سەركەوتنی شۆرشی مەزنی ئۆكتوبەری ١٩١٧، پێناسەی بۆ دەكرێت. لەكاتێكدا، لێنین بە خوێندنەوەیەكی زیرەكانە لە ڕاستییەكانی سیستمی داگیركەرانەی ئیمپراتۆریی ڕووسیە، زۆر بە باشی كەڵكی لە پرسی نەتەوەیی وەك دەرفەتێك بۆ درووستكردنی یەكڕیزی لە ناو بەرەی سۆسیال دێمۆكراتەكانی ڕووسیە و كۆكردنەوە و یەكگرتنی نەتەوە چەوساوەكان لە ژێر ئاڵای چینی كرێكار وەرگرت، بەڵام زۆر زوو ڕووبەڕووی كۆمەڵێك دەنگی ناڕازی و دژایەتیكردن لە ناو بەرەی سۆسیال دێمۆكراتەكانی ڕووسیە بووەوە كە لە ناویاندا دەكرێت ئاماژە بە چەند كەسایەتییەك وەك بۆخارین، پیاتاكۆڤ و دواتر ستالین بكرێت. لەم پێوەندییەدا، لێنین زۆر زوو ئەو نیگەرانییەی خۆی لە بارەی مەترسیی داسەپاندنی دەسەڵاتی تەواوی شۆڤینێزمی ڕووسی لە ژێرناوی پارێزگاریگردن لە مافی كرێكاران و سۆسیالیزم بەسەر نەتەوەكانی دیكەی یەكەم حكوومەتی كرێكاریی مێژوو دەربڕیووە. لە وتاری كۆتایی كۆنگرەی هەشتەمی حیزبی كۆمۆنیستی ڕووسیە، كە لە ڕۆژی 19ی مارسی 1919 پێشكەشی كردووە، لێنین بە ڕوونی باس لە مەترسییەكانی پەرەسەندنی ئەو ڕوانگەیە دەكات و بە هێنانەوەی چەند نموونەیەك لە هەڵسەنگاندن و لێكدانەوەی خۆی لە بارەی شێوازی وەڵامدانەوەی كۆمۆنێستەكان لەمەڕ پرسی نەتەوەیی كە لە ژێردەستەكانی ئیمپراتۆریی ڕووسیە، بەتایبەت فینلاند و ئۆكراین، دەخاتەڕوو. لێنین بە تووندی ڕەخنە لە قسەكانی پیاتاكۆڤ لەمەڕ هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەی نەتەوەیی لە ئۆكراین دەگرێت (پیاتاكۆڤ، پێی‌وابووە مافی چارەی خۆنووسین بۆ ئۆكراین ڕەوا نییە بەم هۆیە كە بەرەیەكی بەهێزی ڕزگاریخوازیی نەتەوەیی لە ناو ئەو گەلە بەدیناكرێت) و ڕەوتی دواكەوتنی بزوتنەوەی نەتەوەیی و ناسیۆنالیستی لەو وڵاتە بە هۆكارێك بۆ پێنەدانی مافی چارەی خۆنووسین نابینێت و بەڵكوو پێداگری لە كۆتایی‌پێهێنان بە دەسەڵاتی نەتەوەیی باڵادەست، وەك مافێكی حاشاهەڵنەگری مرۆیی لە ڕووسیهدا دەكات. ئەو وەك نموونە باس لەوە دەكات كە جەماوەری زەحمەتكێشی ئەو نەتەوانەی دیكە (پۆلاندییەكان، لیتوانییەكان، ئیستونییەكان، فینەكان، لیتسەكان، ئۆكرانییەكان و هتد) بە تەواوی لەگەڵ ئیمپراتۆریی ڕووسیە بێگانە بوون و ڕووسەكان بە «كۆلاك» و نەتەوەی چەوسێنەر ناو دەبەن. هەروەها لێنین ئاماژە بەوە دەكات كە نوێنەرێكی بەشداربووی فینلاند بۆ كۆنگرە باسی ئەوەی بۆ كردووە كە ئێستا كۆدەنگیەك لە ناو چینی بۆرژوازی‌ی فینلاندیدا درووستبووە كە دەڵێت، «ئێمە زۆر قینمان لە داگیركەری ئیمپراتۆریی ڕووسیە بووە، ئاڵمانەكان وەك دڕندە مامەڵەیان لەگەڵ كردووین، بەڵام بۆلشێڤیكەكان زۆر زوو جیاوازبوونی خۆیان سەلماندووە، هەر بۆیە ئێمە پێوەندییەكی باشمان لەگەڵیان هەیە». لە كۆتاییدا لێنین ئاماژە بەوە دەكات كاتێك «كۆماری سۆڤیەت» (لە سەردەمی ستالین و دوای شەڕی دووهەمی جیهانی یەكێتیی سۆڤیەت درووستبووە) كۆتایی بە سیاسەتی داگیركاری لە فینلاند هێناوە، بەداخەوە گوێم لە هەندیك دەنگ بووە كە دەڵێت، «ئەوە هەڵە بووە چونكە ئەم ناوچانە زۆر بۆ ماسی‌گرتن گرنگ و ستراتیژیكە و ئێستا ئێمە دەستبەرداری بووین، ئەگەر ئێمە بە وردی بیر لەم قسانە بكەینەوە، ئەوەمان بە ڕوونی بۆ دەردەكەوێت كە لە ژێر دەمامكی كۆمۆنیستی و پارێزگاری كردن لە بەرژەوەندییە باڵاكانی چینی كرێكاری جیهانی، هەمان سیاسەتی شۆڤینیستەكانی ڕووسیەی گەورە پەیڕەو دەكرێت.
لە چەند نامەیەكدا كە بۆ كۆنگرەی 12ی حیزبەكەی لە نێوان ڕۆژانی 30 بۆ 31ی مانگی دیسامبەری 1922 ئاماده كردووە، لێنین دووبارە زۆر بە تووندی ڕەخنەی لە سیاسەتەكانی ستالین گرتووە و پێدەچێت ئەوە وەك سەرەتایەك بۆ داواكاریی لابردنی ستالین لە پۆستی بەهێزی سكرتێری گشتی كۆمێتەی ناوەندیی حێزبی كۆمۆنیستی ڕووسیە باس كرابێت. لە یەكەم نامەدا كە 30 دیسامبەر ئامادە كراوە، لێنین زۆر بە تووندی ڕەخنە لە ڕووداوەكانی قەفقاز و بەتایبەت تووندوتیژییەكانی گۆرجستان دەگرێت و بەتایبەت پرۆژەی "تواندنەوە" و لاوازكردنی حكوومەتە هەرێمییەكان وەك هۆكارێك بۆ ئەو ڕووداوە نەخوازراوە لە قەڵەم دەدات. هەروەها لێنین ئەوەی وەبیر ئامادەبووانی كۆنگرەی 12ی حێزبی كۆمۆنیست دەهێنێتەوە كە پێش شۆڕشی ئۆكتۆبەر، ماركسیستەكان بە كەڵكوەرگرتن لە درووشمی مافی چارەی خۆنووسین، گورزێكی كوشندەیان لە ناسیۆنالیزمی بورژوازی داوە و هاوكات باوەڕ و پاڵپشتی‌ی چینی كرێكاری نەتەوە چەوەساوەكانیان مسۆگەر كردووە. بەڵام ئێستا بە پەیڕەوكردنی سیاسەتی تواندنەوەی سەربەخۆیی نەتەوە ناڕووسیەكان لە ناو فیدراسیۆنێكی یەكگرتوودا، بڕگە یان بەندی یەكگرتنی ئارەزوومەندانە و مافی جیابوونەوەی نەتەوەكان بە فەرامۆشی دەسپێردرێت و شۆڤینێزم و سیستمی بۆروكراسیی ڕووسەكان، لە جلوبەرگێگی نوێدا درێژە بە دەسەڵاتی خۆی دەدات. لە كۆتاییدا لێنین جەخت لەوە دەكاتەوە كە نێردراوانی دەسەڵاتی ناوەندیی كۆماری سۆڤیەت (دێرژێنسكی و ئۆردژۆنێكێدزی) بۆ لێكۆلێنەوە لە ڕووداوەكانی قەفقاز و گۆرجستان خۆیان لە گۆشار و زاڵبوونی گوتاری باڵادەستی ڕووسەكان نەپاراستووە (بەتایبەت ئەوە ئاماژەیەكە بۆ ئەو كەسانەی سەر بە نەتەوەكانی دیكە وەك ستالین و دێرژێنسكی كە ئێستا لە ژێر گۆشاری ئاسیمیلاسیۆنی نەتەوەی باڵادەست هەوڵ بۆ سەڵماندنی 24 عەیاربوونی ڕووسیایەتیی خۆیان دەدن).
لە كاتێكدا، پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت، لێنین نكۆڵی لەوە ناكات كە ماركسیزم لەمەڕ پرسی نەتەوەیی و پێگەی ناسیۆناڵیزم بە شێوەیەكی سەرەكی كەموكورتی تێدایە و هەندێك جار بە ڕوونی ڕوانگەی خۆی نەخستووتە ڕوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا دەبێت ماركسیستەكان زۆر ڕاشكاوانە دژ بە چەوساندنەوەی نەتەوەی ژێردەست بن، ئەگینا وەك لێنین ئاماژەی پێدەكات ئەو كەسانە چیتر فڕیان بەسەر چینی كرێكارەوە نەماوە و لە ڕووی بیر و باوەڕەوە وەك بەشێك لە چینی وردە بۆرژوازی هەژمار دەكرێن. لێنین پشتگری كۆمۆنیستەكان لە پرسی نەتەوەی چەوساوەی وەك هێمایەك بۆ بەڕەوپێشچوونی یەكڕیزیی چینی كرێكاری جیهانی پێناسە دەكات كە لە دەرەوەی سنوورە نەتەوەییەكانی خۆی درێژە بە خەبات دەدات و دواجار وەك پێشمەرجێك بۆ سەركەوتن لە خەباتی چینایەتی هەڵسەنگانی بۆ دەكات. وەك دیاره، ڕاسپاردەكانی لێنین بە هۆی مەرگی لە ناكاوی ئەو بیرمەندە مەزنە لە 21 ژانێڤەری ساڵی 1924 فەرامۆش دەكرێت و شۆڤینێزمی نەتەوەی باڵادەستی ڕووسی لە جلوبەرگێكی دیكەدا بۆ دەسەڵات دەگەڕێتەوە و هەموو دەسكەوت و مافەكانی نەتەوە نا ڕووسەكان زەوت دەكاتەوە. بۆ جارێكی دیكە گوتاری زاڵی شۆڤێنیزمی باڵادەست خۆی لەوەدا دەبینێتەوە كە كرێكاران بە بێ گرنگی‌پێدان بە پرسی نەتەوەیی، دەبێت تێكۆشان و خەباتی خۆیان بۆ دژایەتیكردنی سەرمایەداریی جیهانی تەرخان بكەن و لە هاوسۆزی و بەشداریكردن لە بزوتنەوە نەتەوەییەكان دوور بكەنەوە، چونكە ناسیۆنالیزم هۆكارێكی سەرەكییە بۆ بە لاڕێدابردنی كرێكاران لە خەباتی چینایەتی و سۆسیالیزم. بەڵام دوابەدوای هەرەسهێنانی یەكێتیی سۆڤیەت و هەڵوەشاندنەوەی فیدراسیۆنی یۆگسلاڤیا، بۆ جارێكی دیكە جەخت لەو ڕاستییە كراوە كە لە ژێر ناوی هیچ ئایدیۆلۆژیا و بیر و باوەڕێكدا، ناكرێت كێشەی نەتەوەیی و مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەكان سەرپۆش بنرێت.
ئه‌م بابه‌ته 2907
جار خوێنراوه‌ته‌وه